W dniu 8 października 2021 roku, w Warszawie, z inicjatywy Krajowego Sekretariatu Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa NSZZ „Solidarność” odbyła się międzynarodowa konferencja pt. „Przyszłość modelu ochrony środowiska leśnego w kontekście komunikatu Komisji Europejskiej na temat Strategii bioróżnorodności 2030”.

Pełny zapis konferencji znajduje się w internecie, pod linkiem: https://www.lasy.gov.pl/pl/informacje/aktualnosci/miedzynarodowa-konferencja-na-temat-strategii-bioroznorodnosci-2030

Konferencja została objęta Patronatem Honorowym Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Andrzeja Dudy i była współorganizowana przez Ministra Klimatu i Środowiska oraz Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych.

Wzięło w niej udział 160 uczestników, naukowców, praktyków oraz społeczników, reprezentujących leśnictwo, ochronę przyrody i drzewnictwo. Z zagranicy przybyli przedstawiciele Estonii, Niemiec, Włoch, EOS – Europejskiego Stowarzyszenia Przemysłu Tartacznego, EUSTAFOR – Europejskiego Stowarzyszenia Lasów Państwowych, EKES – Europejskiego Komitetu Społeczno-Gospodarczy, FACE – Europejskiej Federacji na rzecz Łowiectwa i Zachowania Przyrody, DFV – Niemieckiego Towarzystwa Leśnego.

Konferencję otworzyli: pan Tomasz Markiewicz (wice Prezydent UEF – Międzynarodowej Unii Leśników), pan Zbigniew Kuszlewicz (Przewodniczący KSZNOŚiL NSZZ „Solidarność”), ministrowie Paweł Sałek (Kancelaria Prezydenta RP), Michał Kurtyka (Minister Klimatu i Środowiska), Edward Siarka (Pełnomocnik Rządu ds. Leśnictwa i Łowiectwa), Małgorzata Golińska (Sekretarz Stanu w MKiŚ), europosłanka Anna Zalewska oraz pan Józef Kubica (Dyrektor Generalny Lasów Państwowych).

W części referatowej występowali:

• Franziska Schier (Instytut Leśnictwa Międzynarodowego i Ekonomiki Leśnictwa, będącego częścią federalnego Instytutu im. von Thűnen’a), omawiając potencjalny efekt relokacji na rynku leśnym i drzewnym,
• dr Konrad Tomaszewski (ekspert NSZZ „Solidarność”), prognozując skutki społeczno-gospodarcze ewentualnego urzeczywistnienia strategii na terenie Polski. Podkreślał zagrożenia dotyczące ograniczenia produkcji rynkowej i nierynkowej, ograniczenia funduszu leśnego, a co za tym idzie zagrożenia dla egzystencji unikatowego modelu funkcjonowania Lasów Państwowych, więc także zagrożenie dla ponadstandardowego wspomagania przez LP administracji publicznej (50 przypadków w sferze imperium i dominium), oraz proponując alternatywne podejście do działań proklimatycznych, poprzez intensyfikację pochłaniania CO₂,
• prof. Tomasz Zawiła-Niedźwiecki i prof. Jarosław Socha (Komitet Nauk Leśnych i Technologii Drewna Polskiej Akademii Nauk), omawiając przyrodnicze i ekonomiczne skutki wdrożenia unijnej strategii bioróżnorodności 2030, apelowali o respektowanie dorobku nauki w tworzeniu polityki europejskiej oraz o przywrócenie znaczenia współpracy oraz przekazu

informacji na linii „science-policy-practice”, z którego w procesie tworzenia unijnych strategii bioróżnorodności i leśnej, człon „nauka” jest traktowany marginalnie,

• Aigar Kallas (Dyrektor Generalny Lasów Państwowych Estonii oraz Wice Prezydent EUSTAFOR), przedstawiając wpływ inicjatyw unijnych na lasy państwowe, w skali krajowej i europejskiej, podkreślając konsekwencje tych inicjatyw,
• Georg Schirmbeck (Przewodniczący Niemieckiej Federalnej Rady Leśnictwa), Bogdan Witkowski (Niemieckie Towarzystwo Leśne), proponując zacieśnienie współpracy krajów unijnych o znaczącej lesistości, w celu silniejszej artykulacji zagrożeń i wyzwań,
• Jarosław Kuczaj (doradca FACE), omawiając znaczenie zachowania różnorodności biologicznej podkreślał rolę aktywnej gospodarki leśnej, w tym łowieckiej,
• Sylwia Melegari (EOS), przedstawiając konsekwencje wdrożenia strategii leśnej oraz bioróżnorodności dla przemysłu drzewnego w skali Europy,
• Rafał Gruszczyński (Polska Izba Gospodarcza Przemysłu Drzewnego), omówił zagrożenia, jakie opublikowane strategie niosą dla polskiego sektora drzewnego,
• Tadeusz Majchrowicz (Zastępca Przewodniczącego Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność” oraz EKES), zadeklarował wsparcie ze strony związków zawodowych dla sektorów tak ważnych dla zapewnienia miejsc pracy w Polsce oraz podkreślał rolę małych i średnich przedsiębiorstw w gospodarce narodowej, a wszak 60% zakładów przerobu drewna to SME,
• ks. prof. Stanisław Ormanty – omawiał zagadnienia związane z filozofią przyrody, zadając pytanie, czy przyroda wymaga ochrony przed człowiekiem, czy ma służyć człowiekowi? Apelował o jasną artykulację prawdy, konkludując, że „lepsza jest prawda niż słodkie iluzje”.

Konferencję podsumował min. Paweł Sałek, łącząc wnioski konferencyjne z obowiązującym w Polsce oraz Unii Europejskiej prawodawstwem. Podkreślił równocześnie konieczność respektowania wyników badań naukowych.

Podczas obrad oraz ożywionej dyskusji uczestnicy konferencji sformułowali wnioski, które podsumowała Komisja w składzie: pan Piotr Borkowski (EUSTAFOR), prof. dr hab. Bogdan Brzeziecki (Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego – SGGW) oraz prof. dr hab. Piotr S. Mederski (Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu – UPP). Komisja podzieliła wnioski na ogólne oraz szczegółowe, dotyczące wpływu przyjętych Strategii na środowisko i na gospodarkę.

I. Wnioski ogólne

1.         Z wielu badań naukowych wynika, że ochrona ścisła (bierna) często zawodzi jako metoda utrzymania wysokiego poziomu różnorodności biologicznej ekosystemów leśnych strefy umiarkowanej. Ujemne efekty ochrony ścisłej w odniesieniu do lasów (tj. ustępowanie i zanik wielu elementów bioróżnorodności) zaznaczają się szczególnie mocno w przypadku tych obiektów, w których ta forma ochrony stosowana jest w ciągu odpowiednio długiego okresu (minimum kilkadziesiąt lat).

2.         Występująca w Polsce pilna potrzeba przebudowy wielu drzewostanów wymaga czynnego udziału człowieka. Poddanie tychże drzewostanów ochronie ścisłej nieuchronnie doprowadzi do ich rozpadu spowodowanego gradacjami owadów i rozwojem grzybów patogenicznych.

3.         Wzrost powierzchni wyłączonych z użytkowania w skali proponowanej w unijnych Strategiach 2030, bioróżnorodności i leśnej, jest zagrożeniem dla funkcji przyrodniczych (zmniejszenie bioróżnorodności) oraz ekonomicznych. Dodatkowo, zwiększenie powierzchni chronionych w proponowanej skali zwiększy nadmierne użytkowanie lasów poza Europą, m.in. w lasach tropikalnych.

4.         Wymóg ochrony ścisłej 10% powierzchni lądowej w wielu krajach, m.in. w Polsce, musiałby być zrealizowany głównie kosztem lasów. Należałoby się liczyć z tym, że co najmniej 40% powierzchni leśnej musiałoby zostać wyłączone z użytkowania. Miałoby to ogromne, ujemne konsekwencje społeczne i gospodarcze. Wpływ ograniczenia pozyskiwania drewna zmniejszy przychody Lasów Państwowych o blisko 40%.

5.         Ograniczenie pozyskiwania surowca drzewnego zmniejszy zatrudnienie o ponad 200 000 osób, szczególnie w przemyśle drzewnym, oraz doprowadzi do marginalizacji polskiego przemysłu drzewnego na arenie międzynarodowej.

II. Wnioski szczegółowe

II.1. Wpływ na środowisko:

1.         Z przyrodniczego punktu widzenia, zastosowanie ochrony ścisłej nie zwiększa różnorodności biologicznej, wręcz przeciwnie, bardzo często zmniejsza ogólny poziom różnorodności.

Wyłączanie z użytkowania i poddawanie ochronie ścisłej dużych obszarów leśnych należy ocenić jako szkodliwe, w świetle licznych przykładów z całego świata wskazujących, iż trwałe zachowanie różnorodnych walorów, w tym wartości przyrodniczych, wymaga aktywnej interwencji ze strony człowieka.

2.         Aktywne działania człowieka są także niezbędne z punktu widzenia zwiększenia zdolności adaptacyjnych lasów względem zachodzących i przewidywanych zmian klimatycznych oraz z punktu widzenia możliwości pełnienia przez lasy i gospodarkę leśną funkcji mitygacyjnej względem zmian klimatycznych.

3.         Wyzwaniem obecnych czasów nie jest dalsze zwiększanie powierzchni ‘terenów chronionych’ i wzrost powierzchni objętej ochroną ścisłą; prawdziwym wyzwaniem jest natomiast doskonalenie i wdrażanie na jak najszerszą skalę do praktyki metod zagospodarowania lasów sprzyjających zachowaniu ich prawdziwie wielofunkcyjnego charakteru.

4.         Wobec wysokiego zagrożenia drzewostanów Polski ze strony owadów foliofagicznych i kambiofagicznych oraz znacznego ryzyka uruchomienia procesów wielkopowierzchniowego ich zamierania wskutek zaniechania czynnych działań ochronnych należy podjąć działania zmierzające do ograniczenia proponowanego zasięgu obszarów leśnych objętych ochroną bierną.

5.         Drzewostany o składzie gatunkowym niezgodnym z warunkami siedliskowymi (np. świerczyny, sośniny na siedliskach lasowych) powinny być sukcesywnie przebudowywane w kierunku lasów o możliwie zróżnicowanym składzie gatunkowym zbliżonym do naturalnego i dostosowanym do siedliska, co w obliczu zmian klimatycznych pozwoli obniżyć ryzyko zamierania lasu. W warunkach ochrony ścisłej działania takie nie będą możliwe.

II.2. Wpływ na gospodarkę:

6.         Zmniejszenie pozyskania drewna zwiększy występujący na rynku drzewnym deficyt surowca. Spowoduje to nieunikniony wzrost cen lub też zaprzestanie przerobu z uwagi na brak dostępu do surowca drzewnego.

7.         Ograniczenie pozyskania spowoduje wydłużenie drogi transportowej surowca do odbiorców i oczywisty wzrost kosztów transportu oraz wzrost emisji.

8.         Zmniejszenie podaży drewna będzie miało największy wpływ na branżę tartaczną przerabiającą drewno wielkowymiarowe. Zmniejszenie podaży drewna o 40% może spowodować likwidację lub ograniczenie działalności nawet 90% przedsiębiorstw i zakładów przerobu drewna, z uwagi na duży udział małych/średnich przedsiębiorstw w sektorze leśno-drzewnym.

9.         Ograniczenie pozyskiwania zmniejszy zatrudnienie w przemyśle drzewnym, w przemyśle w ogóle, ale przede wszystkim w obszarach wiejskich, na których surowiec drzewny jest czynnikiem aktywizacji i rozwoju. Ostatecznie doprowadzi to do marginalizacji znaczenia polskich przetwórców drewna na arenie międzynarodowej.

10.       Skala zmniejszenia przychodów Lasów Państwowych będąca następstwem wyłączenia drzewostanów z użytkowania spowoduje załamanie mechanizmu samofinansowania Lasów Państwowych zapisanego w ustawie o lasach z 1991 roku.